ТIахIа.

Оха ца доссийна хьоьга Къуръан хьуна хала хилийта (хьоьга баланаш хьегийта).

Хьехам хилла бен ша /Делах/ кхоьруш волчунна.

Ша латта а‚ лекха стигланаш а кхоьллинчуьнгара доссош долчу хьолехь /ду хIара/.

Ша сов къинхетаме верг ву И – Iарша тIехь д1анисвелла И.

Цуьнан ду стигланашкахь дерг а‚ лаьттахь дерг а‚ цу шиннаюккъехь дерг а‚ лаьтта бухахь дерг а.

Ахь дош чIогIа āлахьа, – баккъалла а, Иза хууш ву къайле а‚ вуно хьуламехь дерг а.

/Цхьа Аллах1/ Дела ву – кхин дела вац И бен. Цуьнан ю хаза цIерш.

Хьоьга деаний Мусан хабар?

Дагадаийта! Цунна ма гира цIе‚ тIаккха цо элира шен доьзале: "Шу совца /хIокху меттехь/‚ суна цIе хааелла‚ со ван мега шуна цунах цхьа āлу йохьуш‚ я суна карор бу цIера тIехь нийса некъ".

Иза цуннатIевеъча‚ кхайкхира: "ХIай Муса!

Баккъалла а, Со ву хьан Эла‚ дIаяха хьан мачаш – хьо ву ТIува олучу езачу атагIахь.

Ас хьо хаьржина – ладогIа вехьеца дуьйцучуьнга.

Баккъалла а, Со Дела ву‚ кхин дела вац Со воцург‚ Суна Iибадат де‚ ламаз хIоттаде Со хьехаван.

Баккъалла а, сахьтдогIур долуш ду‚ Со лаьтта и хьулдеш‚ хIор синна ша тIегIерташ долчуьнца бекхам хилийта.

Хьо цунах юха ма воккхийла ша цунах ца тешаш шен дезаршна тIаьхьа хIоьттинчо – тIаккха хIаллакхир ву хьо.

И хIун ю хьан аьтту куьйгахь ерг‚ х1ай Муса?"

Цо элира: "И сан Iаса ю‚ со цунна тIетовжу‚ ас цуьнца сан жана гIаш дегадо‚ суна цу чохь кхин пайданаш а бу".

Цо (Дала) элира: "ДIакхосса и‚ х1ай Муса!"

Цо и дIакхоьссира – цунах чукхиссалуш текхарг хилира.

Цо элира: "Схьаэца и‚ ма кхера!" Шен хьалхалеррачу куьце ерзор ю и Оха.

Хьан куьг хьан агIонна тIетаIаде – кIайделла схьадер ду иза хало йоцуш – кхин делил ду хьуна

Оха хьоьга гайта Тхан даккхийчу делилех.

Хьада ФирIавнна тIе гIо‚ – баккъалла а, и тIехваьлла /Делан дозанех/".

Цо элира: "Сан Кхиош-кхобург‚ сан дог паргIатдаккхахь‚

Ахь дайдехь суна сан гIуллакх.

Ахь бастахьа сан маттах болу шад-

ТIаккха уьш кхетар бара сан дашах.

Хилийтахь суна гIоьнча сан охIлах‚

ХIарун‚ сан ваша.

Цуьнца сан ницкъ чIагIбехьа.

Суна накъосталла дайтахьа цуьнга сан гIуллакхехь.

Оха Хьуна тасбихь дархьама дуккха а.

Оха Хьо хьехавархьама дуккха а.

Баккъалла а, Хьо хилла-кх тхо гуш верг".

Цо (Дала) элира: "Хьуна делла айхьа доьхург‚ х1ай Муса.

Оха кхин /хьалха а/ ма бинера хьох къинхетам‚

Оха вехьеца хаийтира хьан нене хоуьйтург:

"ТIорказа чу вилла и‚ тIаккха хIорда чу кхосса и. ХIордо юьстаха кхуссур ву иза – Сан а‚ цуьнан а мостагIчо схьаоьцур ву". Ас хьуна безам тесира Сайгара‚ хьо кхиархьама Сан бIаьргийн хьалха.

Хьан йиша ма яхара‚ тIаккха цо олу: "Ас тIехьажадой шу икхобург волчунна?" Оха хьо юхаверзийра хьан нене цуьнан бIаьрг бузо‚ и гIайгIане ца йожийта а. Ахь цхьа стаг вира – Оха хьо кIелхьарваьккхира пошмаллах. Оха зийра хьо зерца. Хьо висира цхьана шерашкахь Мадъянан нах болчохь. ТIаккха хьо веара /элчаналла хьуна т1едилла билгалдинчу/ хеннахь‚ х1ай Муса.

Ас Сайна /элчалла д1адахьа/ хаьржина хьо.

Хьада‚ гIуо хьо а‚ хьан ваша а Сан делилашца‚ аш шиммо ледарло ма елаш Со хьехаварехь

ДIагIо ший а ФирIавнна тIе‚ баккъалла а‚ и тIехваьлла /Делан дозанех/.

Аш шиммо āла цуьнга кIеда дош‚ ойла ян тарло цо‚ я кхеравала тарло иза.

Цу шиммо (Мусас а‚ ХIаруна а) элира: "Тхан Кхиош-кхобург‚ тхо кхоьру цо тхуна вас ярна‚ я и тIехвāларна".

Цо (Дала) элира: "Шу /шиъ/ ма кхера‚ Со шуьца ву‚ хезаш ву‚ гуш ву.

ДIагIо цунна тIе‚ аш āла: "Баккъалла а, тхо хьан Кхиош-кхобучун элчанаш ду. ДIабахкийта тхоьца Исраилан кIентий‚ Iазап ма де царна. Тхо даьхкина хьуна тIе хьан Кхиош-кхобучуьнгара делилаца. /Делан 1азапах/ маршо ю нийсачу новкъа т1аьхьахIоьттинчунна.

Тхуна вехьеца хаийтина: Iазап хир ду‚ аьлла‚ /цIена Делан дин/ харцдинчунна а‚ /оцунах/ юхаваьллачунна а".

Цо (ФирIавнас) элира: "Мила ву шуьшиннан Кхиош-кхобург‚ хIай Муса?"

Элира /Мусас/ : "Тхан Кхиош-кхобург ву‚ Ша массо а хIуманна кхоллар делларг а‚ тIаккха /и/ нийсачу новкъа диллинарг а".

Цо (ФирIавнас) элира: "Хьалха хиллачу тIаьхьенийн гIуллакх муха ду?"

Элира /Мусас/: "Церан Iилма сан Кхиош-кхобучунна гергахь жайна чохь ду‚ тила а ца ло сан Кхиош-кхобург‚ виц а ца ло.

И ву Ша хилийтинарг шуна латта агасанна‚ Цо шуна цу (латта)чухула некъаш дихкина‚ Цо даийтина стиглара хи". Оха схьадаьхна цуьнца (хица) шинакепаратайп-тайпана ораматаш.

Даа шайна а‚ даьхни а дажаде. Баккъалла а, цу чохь делилаш ма ду хьекъал долчарна.

ЦунахОха кхоьллина шу‚ цу чу Оха шу юхадерзош ду‚ цунах Оха шу арадохур долуш ду кхин цкъа.

Оха цуьнга (ФирIавне) гайтира Тхан дерриге а делилаш – цо харцдира‚ цо тIе ца ийцира /уьш/.

Цо элира: "Хьо веана тхо тхан лаьттараарадаха хьан бозбуунчаллица‚ хIай Муса?

Оха лур ма ду хьуна цунах терра бозбуунчалла. Хан тоха тхуна а‚ хьайна а юккъехь‚ оха а йохор йоцуш‚ ахьа а – юккъера меттиг (массарна тIе бахка атта йолу меттиг харжа вайна къовса)".

Цо (Мусас) элира: "Хан ю шуна – хаздаран де‚ Iуьйре делкъехьа йоьрзуш /я малх гIеххьа хьалабаьлча, цига/ нах гулбар а".

ФирIавн д1авахара, шен мекарло гулйира‚ тIаккха веара.

Цаьрга Мусас элира: "Ма бала бу шуна! Ма кхолла Далла тIехь харцдерг – Цо Iазап доуьйтур ду шуна. ХIаллакхилла харцдерг кхоьллинарг".

Цара къийсира шайн гIуллакх вовшашлахь‚ къайлаха кхеташо йира.

Цара элира: "ХIара шиъ бозбуунчаш ма бу. Цу шинна лууш ду шу шайн лаьттара арадаха шайн шиннан бозбуунчаллица‚ шун масал хилла долу некъдIатилабан лууш ма бу уьш.

ДIагулъе шайн мекарло‚ тIаккха цхьа могIа бе. Воккхавуьйр ву тахана тоьлларг".

Цара элира: "ХIай Муса‚ я ахь кхуссу‚ я тхо хир дуьххьара кхуссурш?"

Цо элира: "ХIан-хIа‚ кхосса аш!" ТIаккха церан машшаш а‚ церан Iасанаш а цунна хаалора церан бозбуунчаллица тIекхиссалуш.

Мусас шегахь кхерам лайра.

Оха элира: "Ма кхера‚ баккъалла а, хьо ву вуно лакхахь верг.

Кхосса хьан аьтту куьйгахь ерг‚ цо кхоллур ю цара йинарг. Баккъалла а, цара йина бозбуунчийн мекарло. Воккхавер вац бозбуунча, миччахьара веъча а".

Бозбуунчаш суждане бегийра. Цара элира: "Оха ийман дилли ХIарунан а‚ Мусан а Кхиош-кхобучунга".

Цо (ФирIавнас) элира: "Аш ийман дилли Цуьнга ас шайна пурба далале хьалха? Баккъалла а, шун воккханигву иза ша шуна бозбуунчалла Iамийнарг. Ас хаддане а хадор ма ду шун куьйгаш а‚ когаш а дуьхь-дуьхьал‚ ас ирхъухкур ма ду шу хурманан дитташна тIехь‚ шуна хаъане а хуур ма ду‚ муьлханиг ву тхох Iазапца нуьцкъала верг а‚ мелхо а бухавуьсург а".

Цара элира: "Оха цкьа а хьо хоржур ма вац цо (Мусас) тхьоьга еъначу билгалонел а‚ тхо кхоьллинчул а (тхан Делал а/. Кхочушде айхьа кхочушдийриг: ахь кхочушдийр ду-кх деккъа х1окху дуьненан дахар (-ан г1уллакх).

Баккъалла а, Оха ийман дилли тхан Кхиош-кхобучуьнга Цо тхуна гечдархьама тхан гIалаташ а‚ ахь тхо ницкъ шена тIедахийтина бозбуунчалла а. Дела – дика а ву‚ /хьол а, массарел а/ бухавуьсург а ву".

Баккъалла а, шен Кхиош-кхобучунна тIе къинош дина вогIург – цунна хир ю жоьжахати‚ лийр вац и цу чохь‚ вехар а вац.

Цунна (Далла) тIе ийманехь а болуш, дика Iамалш а еш беънарш – уьш бу шайна вуно лаккхара даржаш дерш –

Iаднанбошмаш‚ шайн бухахула хиш оьхуш, цу чохь уьш гуттар лаьтташ. И бу бекхам ша цIанвеллачунна.

Оха вехьеца хаийтира Мусага: "Аравала Сан лешца буса‚ тоха х1ордах /хьан 1аса/ царна бекъа некъ хилийта. Ма кхералахь /Фир1авнан эскар хьайна/ тIекхиарх‚ ма кхералахь /шаьш хина бухадахарх а /.

Царна тIаьхьавелира ФирIавн шен эскарца – уьш д1ахьулбийра хIорда чохь ша хьулбечо.

Тилира ФирIавнас шен нах‚ нийсачу новкъа ца бихкира.

ХIай Исраилан кIентий! Оха кIелхьардехира шу шун мостагIчух‚ ваIда йира шуцаламанан аьтту агIорахь‚ Оха доссийра шуна манна а‚ салва а.

Даа Оха шайна деллачу рицкъих цIенадерг‚ тIех ма довлалаш /дозанех/ цу тIехь – тIаккха Сан оьгIазло хьаьрчар ю шух. Шех Сан оьгIазло хьаьрчинарг – хIаллакхилла.

Баккъалла а, Со ву тIеттIа гечдийриг ша тōба динчунна‚ ийман диллинчунна‚ дика Iамал йиначунна, тIаккха нисвеллачунна.

"Хьо стено сихви хьан къомах‚ хIай Муса?".

Цо элира: "Уьш дIогахь бу сан тачча /богIуш/‚ со-м сихвелира Хьуна тIе‚ сан Кхиош-кхобург‚ Хьо реза хилархьама".

Цо (Дала) элира: "Баккъалла а, Оха питане лаьцна хьан къам хьол тIаьхьа‚ уьш-м тилабина Самирийс".

Муса шен къомана тIе юхавирзира оьгIазвахана‚ пошме а хилла. Цо элира: "ХIай сан къам! Шун Кхиош-кхобучо шуьца хаза ваIда ца йинера ткъа? Яхъели шуна ваIда я шуна лии шайх шайн Кхиош-кхобучун оьг1азло хьарча – аш йохий сан ваIда?"

Цара элира: "Оха ца йохийра хьан ваIда тхан ницкъица а, тхан лаамца а‚ делахь а, тхоьга схьабаийтира /массо а/ къоман хазнийн маххьаш‚ Оха уьш /ц1ерга/ кхиссира. Иштта кхоьссира Самийрийс".

Цо царнаэса схьадаьккхира дегIаца шен Iехар а долуш‚ тIаккха цара элира: "ХIара шун а Дела ву‚ Мусан а Дела ву. Цо (Мусас) вицвина /и шен Дела‚ дIавахана/".

Царна ца го-те: цо (эсо) царна дош а юха ца дерзадо‚ цуьнгахь царна зен а дац‚ пайда а бац?

Цаьрга ХIаруна а ма элира хьалха: "ХIай сан къам‚ шу цуьнцапитане лаьцна. Баккъалла а, шун Кхиош-кхобург Ар- Рахьманву‚ суна тIаьхьахIитта‚ сан омрана муьтIахь хила".

Цара элира: "Тхо совцур дац цунна Iибадат дечух тхуна тIе Муса юхаверззалц".

Цоэлира: "ХIай ХIарун‚ хьуна стено новкъарло йи, уьш тилабелла гича,

Суна тIаьхьахIотта? Сан омрана Iеса хилла хьо?"

Цо (ХIаруна) элира: "ХIай сан ненан кIант! Ма лаца сан маж а‚ сан корта а. Со кхийрира ахь āларна: "Исраилан кIентий бекъна ахь‚ сан дош а тергал ца ди ахь".

Цоэлира: "Хьан хIун бāла бу‚ хIай Самирий?".

Цо элира: "Суна гира царна ца гинарг: ас схьалецира элчанантачех цхьа кана /чан/‚ и кхоьссира ас /эса т1е/‚ иштта хаздира суна сан сино".

Цо (Мусас Самирийчуьнга) элира: "ДIагIо! Хьуна /дуьненан/ дахарехь хир ду /таIзар/‚ ахь олуш: "Ма хьакхале/сох/". Хьуна тоьхна хан ю‚ йохор йоцуш. Хьажал хьайн деле‚ хьо шена Iибадат деш лаьтташ волчу‚ оха и вагаво‚ тIаккха оха и варжор ву чим бина хIорда чохь".

Шун Дела АллахI ву‚ Ша воцург кхин дела воцу‚ массо а хIума чулаьцна цо Iилманца".

Иштта Оха дуьйцу хьоьга хабарех ша хьалхадахнарг‚ Оха делира хьоьга Тхайгара дагадайтар.

Цунах дIакъаьстинарг‚ милла велахь а‚ – баккъалла а, цо хьур ма бу къематдийнахь /къинойн/ мохь.

Гуттар лаьтташ цу /жоьжахати/ чохь – вон хили царна къематдийнахь мохь.

Оцу дийнахь сур локхур ю‚ Оха гулбийр бу оцу дийнахь къинош динарш /бIаьргаш/ сенбелла.

Вовшашка шабар-шибар дийр ду цара: "Аша-м ца даьккхира /цигахь/ итт /де/ бен".

Тхо дика хууш ду цара олург. Царах леларца уггар тоьллачара эр ду: "Аша-м цхьа /де/ бен ца даьккхина".

Цара хоьтту хьоьга лаьмнех лаьцна‚ ахь āла: "Дохийна даржор ду уьш сан Кхиош-кхобучо".

Дуьтур ду Цо уьш нийса яьсса меттиг хилла.

Хьуна гур яц цигахь лохе а‚ лакхе а.

Оцу дийнахь уьш тIаьхьахIуьттур бу кхойкхучунна‚ шех юьстахбовлийла доцуш‚ аьзнаш мукIар хир ду Ша сов къинхетаме волчунна (Далла)‚ хьуна хезар дац шабар-шибар бен.

Оцу дийнахь пайда бийр бац шапаIатоШа сов къинхетаме волчо шена пурба деллачунна бен‚ шен дашнаИза реза хиллачунна бен.

Цунна (Далла) хаьа царал хьалха хилларг а‚ царал тIаьхьа хиндерг а‚ уьш тIаьхьакхуьур бац Цунах Iилманца.

Яххьаш мукIар хилира Ша дийна волчунна, Ша /Iаламийн гIуллакхашна/ д1ахIоьттийна волчунна (Далла), дог диллина висира зулам деанарг (Делаца накъост лаьцнарг).

Ша диканаш динарг‚ ша муъмин волуш – и кхоьрур вац зуламах а‚ эшамах а.

Иштта охьадоссийра Оха и Iаьрбийн Дешардина‚ цу чохь кхерамаш билгалбехира Оха, уьш кхоьрур бацара-те‚ аьлла‚ я цо царна /шайл хьалха хилларш хIаллакхилар/ дагадойтур дацара-те‚ аьлла.

Лакхавели Дела – Ша бакъволу паччахь! Сих ма ло Къуръанца хьайга Цуьнан вехьи чекхдаллалц‚ āла: "Со Кхиош-кхобушверг‚ совваккха со Iилманца".

Оха ваIда йинера хьалха Āдамца а – цунна и йицъелира. Тхуна ца карийра цуьнгахь чIогIалла.

Хьахаде! Оха аьллера маликашка: "Сужуд деĀдамна". Цара сужуд дира, иблис доцчо – и дуьхьалхилира /сужуд дан/.

Оха элира: "ХIай Āдам‚ баккъалла а, хIара /иблис/ мостагI ду хьуна а‚ хьан зудчунна а‚ цо даххане а ялсамани чуьра ара ма дохийла шуьшиъ – тIаккха дакъазавер ву хьо.

Хьуна цу /ялсамани/ чохь мацлойла а дац‚ верза-тIерза (верзийна) вуьсийла а дац.

Хьо цу чохь хьаглур а вац‚ /маьлхан/ йовхоно вагор а вац".

ШайтIа тIедирзира цунна /тилаван/‚ элира: "ХIай Āдам‚ ас тIенисвой хьо гуттаренан а‚ ша чекхдер доцчу паччахьаллин а диттана тIе?"

Цара шиммоцунах кхаьллира /стом/ – тIаккха царна шинна шаьшшиннан эвхье меттигаш гучуевлира – уьш буьйлабелира шайна тIе ялсаманин гIаш летадан. Āдамо Iесалла йира шен Кхиош-кхобучунна – и тилавелира.

ТIаккха шен Кхиош-кхобучо хаьржира иза‚ тōба къоболдира цуьнан‚ нисвира /нийсачу новкъа/.

Цо (Дала) элира: "Охьадисса шу шиъ цу /ялсамани/ чуьра шун зуьрретах цхьаберш вакхарна мостаг1ий хилла /лаьттахь/ цхьаьнакхетар болчу хьолехь. Шуьга беъча Соьгара нийса некъ‚ цу Сан некъана тIаьхьахIоьттинарг – и тилалур вац‚ и декъазавер вац.

Со хьехорах юхаваьлларг – сов готта бахам бу цуьнан. Оха гулвийр ву и къематдийнахь, бIаьрса а доцуш.

Цо эр: "Со Кхиош-кхобург‚ Ахь хIунда гулви со, бIаьрса а доцуш‚ со бIаьрса долуш ма вари-й?"

Цо (Дала) элира: "Иштта деара хьоьга Тхан аяташ – ахь уьш дицдира. Иштта тахана хьо вицвийр ву".

Иштта бекхам бо Оха тIалам ца бинчунна‚ шен Кхиош-кхобучун аятех ца тешначунна. Эхартан Iазап мелхо а чIогIа а ду‚ /ханна/ деха а ду.

Уьш нис ца бина-те Оха шайл хьалха мел хIаллакйинчу тIаьхьенаша? – церан бахамашкахула д1асалелаш ма бу уьш! Баккъалла а, цу чохь делилаш ма ду‚ хьекъал долчарна.

Дошхьалха ца даьллехьара хьан Кхиош-кхобучуьнгара, ихилаза цадериг дара, цIе тоьхна хан а /ца хиллехьара/.

Ахь собар де цара дуьйцучунна тIехь‚ хьан Кхиош-кхобучунна тасбахь де малх схьакхетале а‚ и дIабузале а. Буьйсанан заманашкахь атасбахь де‚ дийнан тIегIешкахь а‚ – хьо реза хила там бара.

Хьан бIаьргаш данне а ма кхийдадеОха царах шайна ниIмат деллачу марошка-зударшка – дуьненан дахаран зазадаккхар ду иза‚ уьш цу чохь Оха зерхьама. Хьан Кхиош-кхобучун рицкъ дика а‚ вуно ханна деха а ду.

Омра де хьан охIле ламаз де‚ алий‚ цу тIехь собаре хила. Оха ца доьху хьоьга рицкъ. Оха лур ду хьуна рицкъ. ТIаьхье– /Делах/ кхерарехь ю!

Цара элира: "Цо (пайхамара) деънехьара вайга шен Кхиош-кхобучуьнгара цхьа /билгала/ делил?" Цаьрга ца еана ткъа билгало хьалхалерчу жайнашкахь?

Оха уьш хIаллакбинехьара Iазапца цул (пайхамарал) хьалха‚ цара эр ма дара: "Тхо Кхиош-кхобург‚ Ахь ваийтинехьара тхоьга элча, – тхо тIаьхьахIуьттур ма дара Хьан аяташна‚ тхо сийсаза хилале‚ тхо юьхьIаьржа хIоттале?"

Ахь āла: "Массо а хьоьжуш ву‚ хьежа шу а‚ тIаккха тIаьхьа хуур ду шуна‚ муьлш бу нийсачу некъан дай, муьлш бу нисбелларш".